Popularne porzekadło mówi, że tylko 2 rzeczy są w życiu pewne – śmierć i podatki. Dziś przyjrzymy się tej weselszej (mimo wszystko) części tego duetu, czyli roli podatków w inwestowaniu i oszczędzaniu. W dzisiejszym świecie prawie wszystkie dochody osiągane przez obywateli są w jakiś sposób opodatkowane (jedne mniej, inne więcej, ale zwykle pojawia się jakiś podatek) i oczywiście podobnie jest z dochodami pochodzącymi z zainwestowanych środków.
W Polsce od 2001 roku standardem jest opodatkowanie zysków z oszczędności lokowanych na rynku finansowym tzw. podatkiem do dochodów kapitałowych, zwanych potocznie „podatkiem Belki”.
Podatek Belki – podstawowe zasady działania
Zyski osiągane przez inwestorów są opodatkowane podatkiem od dochodów kapitałowych. Jego potoczna nazwa (podatek Belki) pochodzi od nazwiska ówczesnego ministra finansów Marka Belki, który go wprowadził w 2001 roku. W najbardziej ogólnym ujęciu zyski z inwestycji są opodatkowane stawką 19%. Kluczowe jest osiągnięcie zysku przez inwestora – obowiązek zapłaty podatku zwykle pojawia się dopiero po jego zrealizowaniu (czyli np. sprzedaży akcji po cenie wyższej niż cena zakupu).
Oczywiście prawo podatkowe czasami bywa mało intuicyjne i są sytuacje, kiedy wskazane wyżej ogólna zasada jest naruszana przez bardziej szczegółowe przepisy. Przykładem mogą być następujące sytuacje, w których podatek się pojawia, mimo tego, że inwestor w łącznym rozrachunku może ponosić stratę:
wypłata dywidend przez spółki
wypłata kuponów z obligacji
papiery wartościowe pozyskane w drodze spadkowej
inwestycje realizowane w walutach obcych
W ramach tego wpisu nie będę się wgłębiał w szczegóły zasad opodatkowania różnych typów inwestycji. Przed zainwestowaniem środków zawsze należy zweryfikować w jaki sposób jest opodatkowana inwestycja którą planujemy. Im bardziej ma ona egzotyczny charakter tym większe znaczenie ma analiza podatkowa.
Jak podatki wpływają na stopę zwrotu z inwestycji?
Wpływ podatków na faktycznie osiągane zyski jest bardzo duży. Kluczowa jest oczywiście umiejętność osiągnięcia odpowiedniej stopy zwrotu, ale kwestia podatkowa ma ogromne znaczenie w kontekście osiągnięcia założonych celów inwestycyjnych. Opodatkowanie zysków z inwestycji stawką 19% obniża osiąganą realnie stopę zwrotu o prawie jedną piątą. Jak duży ma to wpływ na wynik długoterminowych inwestycji można zobaczyć wracając do artykułu dotyczącego procentu składanego. Niewielkie różnice w stopie zwrotu kumulują się do dużych różnic w kwocie zgromadzonego kapitału – podobnie różnice pomiędzy efektami inwestycji dla stopy zwrotu przed i po opodatkowaniu mogą być bardzo duże.
Na powyższym wykresie widać krzywą kapitału dla osiągniętej nominalnej stopy zwrotu (hipoteczny alternatywny świat bez podatków) oraz dla faktycznej stopy zwrotu po opodatkowaniu według stawki 19%. Na wykresie jest również krzywa inflacji (zakładam w długim terminie 2,5% – oficjalny cel NBP), pokazująca realny ekwiwalent wartości pierwotnie zainwestowanej kwoty. Inflacja jest o tyle istotna, że aby zachować realną wartość zgromadzonego kapitału musimy osiągnąć stopę zwrotu po opodatkowaniu równą stopie inflacji.
Jak widać na wykresie – przy stopie zwrotu 3% opodatkowanie inwestycji zmniejsza realną stopę zwrotu do poziomu inflacji. Pozwala to jedynie na zachowanie realnej wartości kapitału. Trochę lepiej wygląda to dla wyższych stóp zwrotu, ale przy wyższych stopach zwrotu różnice pomiędzy faktycznym a potencjalnym zyskiem z inwestycji jest wyraźnie wyższa niż nominalna stopa podatku, co widać w poniższej tabelce.
Różnica pomiędzy kwotą zysków z kapitału dla scenariuszy z i bez podatków z czasem rośnie coraz wyraźniej, mocno przekraczając nominalną stawkę 19%.
Im dłuższy czas trwania inwestycji, tym większa jest różnica w zyskach dla stopy zwrotu przed i po opodatkowaniu. Wynika to z „magii procentu składanego”, dzięki której z upływem czasu niewielkie różnice w stopach zwrotu kumulują się do coraz większych różnic. Niestety – w przypadku podatku Belki ta magia działa przeciwko nam.
Podobny efekt ma stopa zwrotu – im jest ona wyższa tym większy efekt podatku na kwotę zgromadzonego kapitału.
Jaka jest faktyczna stopa opodatkowania inwestycji?
W obliczeniach dla wykresów powyżej zostało przyjęte założenie, że cały zysk wypracowany w danym roku podlega opodatkowaniu. W praktyce jednak tak nie zawsze będzie. Istotny jest przeciętny czas trwania pojedynczej inwestycji – jeśli jest on liczny w dniach lub tygodniach, to prawdopodobnie cała wypracowana stopa zwrotu będzie podlegać opodatkowaniu w ujęciu rocznym.
Jeśli okres utrzymywania papierów wartościowych czy innych inwestycji jest dłuższy (miesiące lub lata), to część podatków zostanie pobrana z opóźnieniem, dopiero po realizacji zysków. Nie oznacza to uniknięcia podatku Belki – zostanie on po prostu pobrany później. Mimo tego efekt będzie pozytywny dla inwestora, bo będzie obracał większym kapitałem do momentu opodatkowania.
Można przyjąć zasadę, że im dłuższy horyzont pojedynczej inwestycji, tym dłużej pracują dla inwestora zainwestowane środki, co w pewnym stopniu niweluje negatywny efekt opodatkowania zysków z inwestycji.
Zasady działania podatku Belki
Są 2 podstawowe zasady działania podatku Belki:
opodatkowaniu podlegają tylko zrealizowane zyski
zyski i straty można kompensować – oznacza to, że strata na jednej inwestycji pomniejsza podstawę opodatkowania i wielkość podatku związanego z zyskiem na innej inwestycji. Kompensata ma jednak dość ograniczone zastosowanie.
Oczywiście od tych zasad mogą pojawiać się wyjątki…
Z punktu widzenia inwestora są 2 modele naliczania i opłacania podatku:
samodzielne składanie zeznań podatkowych przez inwestorów – po zakończeniu roku trzeba złożyć w urzędzie skarbowym PIT-38
pobór podatku przez instytucją finansową – w tej sytuacji inwestor nie musi nić robić, choć zwykle ma też mniejsze możliwości kompensaty zysków i strat (nie da się np. skompensować naliczanych automatycznie przez bank podatków od odsetek z lokat ze stratami ponoszonymi na giełdzie).
Warto pamiętać, że zyski z inwestycji nie łączą się ze skalą podatkową 18/32% i są wykazywane na odrębnych zeznaniach podatkowych. W przypadku samodzielnego składania zeznania przez inwestora może również dodatkowo zachodzić konieczność samodzielnego obliczenia zysków i strat z inwestycji, jeśli nie dostaniemy odpowiedniego rozliczenia od pośrednika, z którego usług korzystamy.
Przy inwestycjach w papiery wartościowe notowane na polskiej giełdzie zwykle otrzymamy wyliczenie zysków i strat (PIT-8C) z domu maklerskiego, które wystarczy przepisać do odpowiedniego zeznania podatkowego.
Jak można uniknąć podatków od inwestycji?
W aktualnym stanie prawnym w Polsce są 2 główne możliwości inwestowania z preferencjami podatkowymi: lub osiągnięcie znaczących korzyści podatkowych:
– IKE – Indywidualne Konto Emerytalne – pozwalające na całkowite uniknięcie podatku Belki, jeżeli zostaną spełnione określone warunki. Roczny limit wpłat to 3-krotność średniego wynagrodzenia (w 2017 roku 12 165 zł).
– IKZE – Indywidualne Konto Zabezpieczenia Emerytalnego – pozwalające na odpis od podatku dochodowego zainwestowanej kwoty. Roczny limit wpłat to 1,5-krotność średniego wynagrodzenia (w 2017 roku 5 115,60 zł).
Obydwie formy różnią się rodzajem zwolnienia podatkowego i szeregiem innych szczegółów. W dalszych rozważaniach skupię na IKE, jako na formie pozwalającej na uniknięciu podatku od dochodów kapitałowych. Różnicom pomiędzy IKE i IKZE zostanie poświęcony odrębny wpis w przyszłości…
IKE – nie tylko na emeryturę
Bardzo ważną cechą IKE jest to, że można je wykorzystać również jako wehikuł do inwestycji o krótszym horyzoncie czasowym. W przypadku wypłaty środków z IKE przed osiągnięciem 60-ego roku życia zyski z inwestycji zostaną po prostu opodatkowane podatkiem Belki. Kluczowy jest fakt, że do momentu rezygnacji mamy możliwość reinwestowania całej wypracowanej stopy zwrotu, co potrafi mocno wpłynąć na wynik inwestycji.
Niezależnie od horyzontu inwestycyjnego i stopy zwrotu, rezygnując wcześniej z IKE zapłacimy efektywnie tylko 19% podatku od łącznie wypracowanych zysków. Jak widzieliśmy we wcześniejszej analizie – standardowy sposób naliczania podatku Belki prowadzi do zaniżenia wyniku inwestycji o dużo większy procent wypracowanych zysków.
Na powyższym wykresie widać kwotę kapitału zgromadzonego z inwestycji w kwocie 10 000 zł dla takiej samej nominalnej stopy zwrotu:
– IKE z wykorzystaniem zwolnienia podatkowego – brak podatku Belki
– IKE bez zwolnienia podatkowego – 19% podatku od zysków na koniec okresu inwestycji
– coroczne opodatkowanie podatkiem Belki – obniżenie stopy zwrotu o 19%
Najkorzystniejsze dla inwestora jest oczywiście całkowite zwolnienie z podatku Belki. Na wykresie widać również wyraźną przewagę IKE nad inwestycją opodatkowaną zwykłym podatkiem Belki. Przewaga IKE jest tym większa im wyższa jest stopa zwrotu i czas inwestycji. Warto o tym pamiętać – z uwagi na tą właściwość wybór formy inwestycji w opakowaniu IKE jest praktycznie zawsze lepszy niż inwestycja o standardowym sposobie opodatkowania. Ograniczeniem jest kwota rocznego limitu – np. w 2017 możemy zainwestować naraz nieco ponad 12 tys. zł.
Opodatkowanie inwestycji – najważniejsze kwestie
Dla przypomnienia podstawowe wnioski, które wynikają z niniejszej analizy:
zyski z inwestycji są opodatkowane stawką 19%
konieczność zapłaty podatku pojawia się po realizacji zysku
w przypadku niektórych form inwestycji należy samodzielnie rozliczyć podatek, składając odpowiednie zeznanie do urzędu skarbowego
w przypadku długoterminowych inwestycji straty wynikające z opodatkowania mogą być dużo wyższe niż nominalna stopa podatku
zdecydowanie warto korzystać z IKE, które pozwala na uniknięcie lub odroczenie podatku Belki
analiza inwestycji powinna uwzględniać wpływ podatków na stopę zwrotu
Zapraszam do śledzenia bloga – w tym roku planuję jeszcze 2 wpisy dotyczące IKE/IKZE i oszczędzania na emeryturę:
– IKE i IKZE – jak działają i którą formę inwestowania lepiej wybrać?
– IKE i IKZE – w jakich formach są dostępne i jakie są rzeczywiste koszty oszczędzania?